Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2017

ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΝΩΣΗΣ

07.01.2017, 08:54 

Διαδρομές της «εθνικής αφύπνισης»

ere2.jpg

Από προεκλογική συγκέντρωση της ΕΡΕ (1963). Η ανάγκη εκσυγχρονισμού του κομματικού λόγου ήταν μάλλον οφθαλμοφανής Από προεκλογική συγκέντρωση της ΕΡΕ (1963). Η ανάγκη εκσυγχρονισμού του κομματικού λόγου ήταν μάλλον οφθαλμοφανής | «Η Καθημερινή» - «Ιστορικό Λεύκωμα» 1963
«Ο φιλελεύθερος κόσμος οφείλει επιτέλους ν’ αφυπνισθεί. Το Κόμμα να αναλάβει ευρύτερες πρωτοβουλίες. [...] Να αρχίσουν Σεμινάρια Ιστορίας, ιδίως της περιόδου 1940-1950»
Γεράσιμος Αποστολάτος (1984)
Aνήμερα των Φώτων, η στήλη αποφάσισε να φωτίσει μια μικρή γωνιά των παρασκηνίων της εθνικόφρονος «διαφώτισης» των μεταπολεμικών χρόνων.
Μέσα από τη διασταύρωση ντοκουμέντων από δύο διαφορετικά αρχεία, επιβεβαιώνεται η συνέχεια ανάμεσα στη δωσίλογη αντιΕΑΜική προπαγάνδα της Κατοχής, τον προπαγανδιστικό μηχανισμό της ΕΡΕ και της χούντας αλλά και την πρόσφατη ανάκληση των εμφυλιοπολεμικών στερεοτύπων από τη στρατευμένη δεξιά ιστοριογραφία.
Επιπλέον, διαπιστώνουμε πως η μοντέρνα ιδέα της λεόντειας «σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα» (ΣΔΙΤ), που αναγορεύει σε επιχειρηματική κανονικότητα ό,τι μέχρι πρότινος θεωρούνταν σκανδαλώδης διασπάθιση της δημόσιας περιουσίας, αποτελεί κατά βάση ελληνική επινόηση.
Εχει περάσει, γαρ, μισός αιώνας από τότε που ένας πρωτοπόρος συμπατριώτης μας πρότεινε την εφαρμογή της σ’ έναν παραγωγικότατο τομέα του Δημοσίου: την εθνικόφρονα προπαγάνδα υπέρ των κυβερνήσεων του εθνάρχη Καραμανλή.
Μολονότι το σχέδιό του δεν εφαρμόστηκε τότε, ο ίδιος αξιοποίησε την ίδια συνταγή επί χούντας και μεταπολιτευτικά εξελίχθηκε σε κομματικό και κυβερνητικό στέλεχος της Ν.Δ.
Μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία διέβλεψε, τέλος, ευκρινώς τις προτεραιότητες των νέων καιρών, εισηγούμενος (όχι στο κράτος, πλέον, αλλά στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης) συστηματική παρέμβαση στην ιστοριογραφία της δεκαετίας του 1940.
Για την ανασύσταση αυτής της πρωτοπόρας διαδρομής, αλλά και για τις εκλεκτικές γενεαλογικές συγγένειες που αυτή καταδεικνύει, αποκαλυπτικά είναι τα έγγραφα που δημοσιεύουμε στις επόμενες σελίδες.
Τα πρώτα δύο, η εισήγηση του διαφημιστή Γεράσιμου Αποστολάτου προς την κυβέρνηση της ΕΡΕ κι ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμά του, προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου, υφυπουργού Προεδρίας του Καραμανλή (1959-61) και Δημοσίων Εργων επί Ιωαννίδη (1973-74), που φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ.
Το τρίτο έγγραφο, μια εισήγηση του Αποστολάτου το 1984-1985 προς την ηγεσία της Ν.Δ., εντοπίστηκε στο αρχείο Κωνσταντίνου Τσάτσου, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (φ.75.2).

«Ως ιδιωτική επιχείρησις»

Η πρώτη σελίδα της εισήγησης Αποστολάτου Η πρώτη σελίδα της εισήγησης Αποστολάτου | ΕΛΙΑ





































Το πρώτο έγγραφο συντάχθηκε μεταξύ 1959 και 1961, στο απόγειο της παρακρατικής κινητοποίησης κατά του «εσωτερικού εχθρού».
Η μνεία του φιάσκου της «Ελληνικής Επιμορφωτικής Εταιρείας», μετωπικού σχήματος της Γενικής Γραμματείας Τύπου και της ΚΥΠ, επιτρέπει μάλιστα να χρονολογήσουμε τη σύνταξή του προς τα τέλη της περιόδου.
Ο Αποστολάτος προτείνει στην κυβέρνηση Καραμανλή τη «δημιουργία εντυπώσεως περί εγκαταλείψεως» της κρατικά οργανωμένης φιλοκυβερνητικής προπαγάνδας, μέσω της ανάθεσης αυτής της τελευταίας σε φαινομενικά ιδιωτικό φορέα.
Μεταξύ άλλων, υποστηρίζει, μια τέτοια λύση θ’ απαλλάξει τους ιθύνοντες και «από της τροχοπέδης των Δημοσίων Υπηρεσιών, Γεν. Λογιστηρίου κτλ.».
Προς αποφυγή «παρεξηγήσεως», ξεκαθαρίζει ότι δεν ζητά τη δουλειά για λογαριασμό της «κερδοσκοπικής» προσωπικής εταιρείας του.
Αντί γι’ αυτό, προτείνει τη «δημιουργία Σωματείου περιλαμβάνοντος εις το καταστατικόν ειδικάς διατάξεις, αποκλειούσας ευρείαν συμμετοχήν μελών και με πλήρη έλεγχον της εκάστοτε Γεν. Συνελεύσεως», όπου το πρόσταγμα θα έχει μια «ισχυρά και ευέλικτος Γραμματεία υπό έμμισθον Γεν. Διευθυντήν».
Ο τελευταίος (δηλαδή ο ίδιος) θα προσληφθεί «επί συμβάσει εις άλλην υπηρεσίαν Δημοσίου Δικαίου», θα παίρνει «κατ’ ευθείαν εντολάς από τον Υφυπουργόν Προεδρίας Κυβερνήσεως» και «θα έχει δυνατότητας ευρέων πρωτοβουλιών», περιβαλλόμενος για «λόγους κύρους» με κάποιο δημόσιο τίτλο «άνευ ουσιαστικού περιεχομένου».
Σε κάθε περίπτωση, τονίζει, «προς πλήρη επιτυχίαν της προσπαθείας θα πρέπει να γίνη δεκτός απολύτως ο θεσμός του “Ενός Διευθύνοντος”, ως εάν επρόκειτο περί ιδιωτικής επιχειρήσεως».
Οι μελλοντικές δραστηριότητες αυτού του «σωματείου» θα κάλυπταν μια ευρύτατη γκάμα, από το χαρτζιλίκωμα δημοσιογράφων, «οργανωμένα ρεπορτάζ εις τον Τύπον» και συστηματική «επιστολογραφία περί Ελλάδος» σε ξένα έντυπα, μέχρι «συντονισμόν της διαφωτιστικής δράσεως εθνικοτοπικών συλλόγων των Αθηνών».
Για τη χρηματοδότηση του εγχειρήματος προτείνει τη διάθεση κονδυλίων από τράπεζες, δημόσιους οργανισμούς, τις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, την (ελεγχόμενη) ΓΣΕΕ, Επιμελητήρια, ΑΕΙ, την ΕΣΗΕΑ κ.λπ. – αλλά και «δυνατότητα συμμετοχής μη κρατικών υπηρεσιών» όπως η Ενωση Βιομηχάνων, το Χρηματιστήριο, η Αθηναϊκή Λέσχη, η «Ολυμπιακή» του Ωνάση ή η ζυθοποιία «Φιξ».

Το δωσίλογο παρελθόν

Ο Γεράσιμος Αποστολάτος και το αποκαλυπτικό (αυτο)βιογραφικό του σημείωμα Ο Γεράσιμος Αποστολάτος και το αποκαλυπτικό (αυτο)βιογραφικό του σημείωμα | «Αντί» 18/10/1975 - ΕΛΙΑ
Το βιογραφικό σημείωμα που συνοδεύει την πρόταση έχει δύο σκέλη.
Αφ’ ενός, υπενθυμίζει την αντικομμουνιστική δράση του εισηγητή επί κατοχής και την ενεργό συμμετοχή του στον «συμμοριτοπόλεμο» ως αδιάσειστα τεκμήρια εθνικοφροσύνης.
Αφ’ ετέρου, παραθέτει έναν ορυμαγδό από ιδιότητες και ηχηρούς τίτλους, απροσδιόριστου συχνά περιεχομένου.
Κάποιες απ’ αυτές, όπως η σχέση του με τη δική του εταιρεία, μνημονεύονται πολλαπλά με διαφορετικές διατυπώσεις.
Αρκετά εύγλωττη είναι επίσης η αποσιώπηση των τίτλων των εννέα περιοδικών που ισχυρίζεται πως «εκδίδει και διευθύνει»· από μονόστηλα της εποχής γνωρίζουμε μόνο ότι διεύθυνε το έντυπο «Ελλάς-Ισραήλ».
Αν κάτι προκύπτει με βεβαιότητα από το βιογραφικό, αυτό είναι οι κατά καιρούς κρατικές ή ημικρατικές θέσεις κι εργολαβίες του στο ΓΕΣ, το ραδιόφωνο και το Βασιλικό Ιδρυμα.
Εξαιρετικά αποκαλυπτική αποδεικνύεται απεναντίας η συνοπτική αναφορά στην κατοχική δράση του ως «επί κεφαλής οργανώσεως εθνικοφρόνων Νέων εις Κεφαλληνίαν» και «μέλος της συντακτικής Επιτροπής της εθνικής εφημερίδος “ΑΦΥΠΝΙΣΙΣ”» · δραστηριότητα για την οποία, προσθέτει, «εδιώχθη απηνώς υπό των κομμουνιστών, υπό των οποίων κατεζητείτο και κατεδιώκετο επί εξάμηνον».
«Αφύπνισις» ονομαζόταν η εφημερίδα που εξέδιδε το καλοκαίρι του 1944 η δωσιλογική «Πατριωτική Οργάνωσις Κεφαλληνίας» (ΠΟΚ), νεοσύστατος ένοπλος σχηματισμός με διακηρυγμένο σκοπό «την επαναφοράν της τάξεως και ασφαλείας στο νησί» και την αιματηρή καταστολή του ΕΑΜικού κινήματος σε συνεργασία με τις κατοχικές αρχές.
Οι μονάδες της συγκρότησαν το τοπικό ισοδύναμο των Ταγμάτων Ασφαλείας συνοδεύοντας τη Βέρμαχτ στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, επιβάλλοντας απαγορεύσεις κυκλοφορίας, μοιράζοντας άδειες οπλοφορίας, συλλαμβάνοντας πατριώτες και συμμετέχοντας σ’ εκτελέσεις.
Ως «ένοπλον οργάνωσιν των εθνικώς φρονούντων Ελλήνων, αποφασισμένη να ξεκαθαρίση το νησί από τις μπολσεβίκικες ληστοσυμμορίες» την υμνούσε στις προκηρύξεις του ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής, αντισυνταγματάρχης Σπιτέλερ (αναλυτικά: Σπύρος Λουκάτος, «Τα χρόνια της ιταλικής και γερμανικής κατοχής και της εθνικής αντίστασης στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη», τ.3ος, Αθήνα 1991, σ.238-84 & 420-72).
Η εφημερίδα που εξέδιδαν ο Αποστολάτος και οι συνεργάτες του «κυκλοφορούσε ευρύτατα στο νομό με τη βοήθεια των Γερμανών» (όπ.π., σ.247).
Για το περιεχόμενό της, αποκαλυπτική είναι η τακτική αναπαραγωγή των επίσημων «αστυνομικών δελτίων» για τις συλλήψεις «αναρχικών στοιχείων», με τη διευκρίνιση μάλιστα ότι δημοσιεύονται «όσα μόνον στοιχεία επιτρέπει η μέχρι τούδε πρόοδος των ανακρίσεων» (σ.456-9).
Εξίσου εύγλωττες είναι οι απειλές της προς όσους δημοσίους υπαλλήλους «ηυνόησαν» το ΕΑΜ (σ.449), η απαίτηση «αποκοπής των καρκινωμάτων» του κλήρου που μετείχαν στην Αντίσταση (σ.467) αλλά και η διακήρυξή της, εν μέσω Κατοχής (5/8/1944), ότι στην αναμέτρηση «του στρατοπέδου των ανθρώπων της τάξεως και του Νόμου» με «το στρατόπεδον των ληστών και των σφαγέων» του ΕΛΑΣ δεν ήταν επιτρεπτή η παραμικρή ουδετερότητα (σ.445).
Ο δωσίλογος χαρακτήρας του εγχειρήματος εξηγεί την ολοσχερή εξαφάνιση αυτής της προϋπηρεσίας, όχι μόνο από τα μεταγενέστερα δημόσια βιογραφικά του Αποστολάτου (στην ιστοσελίδα π.χ. του Ιδρύματος Καραμανλή ή στο Who is Who του Δημοσθένη Κούκουνα), αλλά κι από τις αναμνήσεις του πράκτορα της βρετανικής SOE Θέμη Μαρίνου για την Κεφαλονιά του 1944, που ο ίδιος εξέδωσε και προλόγισε («Με οδηγό την αλήθεια...», Αθήνα 1994).
Ο Αποστολάτος σκιαγραφείται εκεί σαν ένας απλός νέος που «χρησιμοποιήθηκε από τη Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή για παροχή πληροφοριών και διανομή αντιναζιστικών προκηρύξεων» σε Γερμανούς φαντάρους, δίχως την παραμικρή σύνδεση με την ΠΟΚ ή το έντυπό της (σ.89-90).

Από την ΕΡΕ στη χούντα

Συλλαλητήριο της Ν.Δ. «για τον σεβασμό της δημοκρατίας» (5/4/1985) Συλλαλητήριο της Ν.Δ. «για τον σεβασμό της δημοκρατίας» (5/4/1985) | Τ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η παραπάνω ρηξικέλευθη εισήγηση έμεινε τελικά ανεφάρμοστη.
Κάποια ψίχουλα από το τραπέζι της παρακρατικής προπαγάνδας διατέθηκαν βέβαια και στον φιλόδοξο διαφημιστή μαςσύμφωνα με τον επίσημο «κατάλογο παραληπτών των μυστικών κονδυλίων του υπουργείου Εξωτερικών» που δημοσιοποίησε το 1964 η κυβέρνηση Παπανδρέου, ο Γεράσιμος Αποστολάτος εισέπραξε επί ΕΡΕ ένα ταπεινό πεντοχίλιαρο – σταγόνα στον ωκεανό, δηλαδή, σε σχέση με τις 411.800 δρχ. που διαχειρίστηκε την ίδια εποχή ο διπλωμάτης Πέτρος Μολυβιάτης ή τις 36.000 δρχ. που δόθηκαν στον μελλοντικό πραξικοπηματία Νικόλαο Μακαρέζο («Ελευθερία» 17/12/1964, σ.7).
Σαφώς αποδοτικότερο υπήρξε το συμβόλαιο που ο Αποστολάτος απέσπασε το 1971 από τη χούντα, για την προβολή της στο εξωτερικό.
Σύμφωνα με εμπεριστατωμένο ρεπορτάζ του περιοδικού «Αντί» (18/10/1975, σ.14-16), η επιτροπή εορτασμού της 150ετηρίδας του 1821 -με πρόεδρο τον Παττακό- τού ανέθεσε, ύστερα από δική του εισήγηση, την αποστολή 800.000 «πολυτελών» επετειακών καρτών «εις επιλεγησομένας οικογενείας Ευρωπαίων αγροτών, επιστημόνων, βιομηχάνων κ.λπ.».
Το σχετικό συμβόλαιο πρόβλεπε την είσπραξη από τον Αποστολάτο «εργολαβικού ανταλλάγματος» 7,5 δρχ. για κάθε κάρτα, τα δε έξοδα καλύφθηκαν με υποχρεωτική εισφορά 10 δρχ. από κάθε αγρότη μέσω ΑΤΕ, βάσει απόφασης του διορισμένου Δ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ.
Οι επίμαχες κάρτες έφεραν την επιγραφή «αγώνες για ελευθερία», συνδύαζαν τον Παρθενώνα με το «πουλί» της χούντας και καλούσαν τους αποδέκτες να επισκεφθούν «το λίκνο του Δυτικού Πολιτισμού και των ανωτάτων ανθρωπίνων ιδεωδών».

Από το κράτος στο κόμμα

Δείγματα ημιεπίσημης αντικομμουνιστικής, επίσημης κυβερνητικής και φαιάς προεκλογικής προπαγάνδας της ΕΡΕΑΡΧΕΙΟ Τ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Οπως και τόσοι άλλοι ελάσσονες συνεργάτες της εθνοσωτηρίου, ο Γεράσιμος Αποστολάτος ουδέποτε λογοδότησε, φυσικά, γι’ αυτές τις μπίζνες.
Εξελέγη αντίθετα βουλευτής της Ν.Δ. το 1974 και το 1977, χρημάτισε δε υφυπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων μεταξύ 1977 και 1981 και πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού το 1989-1991.
Ως βουλευτής, πρωτοστάτησε στην απάλειψη μιας συνταγματικής διάταξης που απαγόρευε την κατάληψη δημόσιων θέσεων από μέλη της τέως βασιλικής οικογένειας («Κήρυξ» 6/6/1975).
Το κυριότερο όμως έργο του υπήρξε η σύσταση, τον Δεκέμβριο του 1984, μιας Εταιρείας Μελέτης της Ελληνικής Ιστορίας (Ε.Μ.Ε.ΙΣ.) με σκοπό «την έκδοση βιβλίων και φυλλαδίων, την ενίσχυση τέτοιων εκδόσεων, δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά (αυτοτελείς ή απαντήσεις σε δημοσιεύματα άλλων και κριτική τους), καθώς και τη συλλογή προσωπικών μαρτυριών σε πανελλήνια κλίμακα».
Μεταξύ των ιδρυτικών μελών της συγκαταλέγονται γόνοι αντικομμουνιστών της Κατοχής, ο πρώην πράκτορας της SOE Θέμης Μαρίνος αλλά κι ένας Βρετανός διπλωμάτης, μετέπειτα πρέσβης του Λονδίνου στην Αθήνα (Michael Llewellyn-Smith).
Για το πολιτικό σκεπτικό που υπαγόρευσε αυτή την κίνηση, αποκαλυπτικό είναι το τρίτο ντοκουμέντο του σημερινού μας αφιερώματος: μια επιστολή του Αποστολάτου προς την ηγεσία της Ν.Δ., συνταγμένη την ίδια ακριβώς εποχή, με την οποία εισηγείται τη διενέργεια σεμιναρίων Ιστορίας της δεκαετίας του 1940 και τη συστηματική ενθάρρυνση της «κυκλοφορίας και διάδοσης ιστορικών βιβλίων» για τη δεκαετία του 1940 μεταξύ της οργανωμένης βάσης του κόμματος, ως προϋπόθεση για την ανάκτηση της ιδεολογικής ηγεμονίας.
Οπως συνηθίζεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η επιχειρηματολογία του κατασκευάζει ένα εξωπραγματικό (και συνεπώς εύκολα κατεδαφίσιμο) σκιάχτρο της αντίπερα όχθης, προκειμένου ν’ αφομοιωθεί ευκολότερα η βασική ιδέα:
«Είναι απαράδεκτο να κυκλοφορούν τα “Απομνημονεύματα του Μάρκου Βαφειάδη” σε 70.000 αντίτυπα και βιβλία φιλελεύθερου ιδεολογικού και ιστορικού περιεχομένου να περιορίζονται σε 700-800 αντίτυπα».
Μια συμπληρωματική εικόνα της ίδιας ζύμωσης αποτυπώνεται στην πάλη γραμμών που διεξήχθη την ίδια εποχή στις σελίδες της «Καθημερινής (28/7-30/8/1984), ανάμεσα στον Θέμη Μαρίνο και τον δημοσιογράφο Γιάννη Βούλτεψη, στενό συνεργάτη του Μητσοτάκη, γύρω από την ιστορική μάχη της Αμφιλοχίας που έδωσε ο ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς και τους Ελληνες συνεργάτες τους (12-13/7/1944).
Ο μεν Μαρίνος κατήγγειλε τον επίσημο εορτασμό της ως «επαίσχυντη γιορτή του μίσους» που τιμά μια «εγκληματική αντεθνική ενέργεια» (τον φόνο των ντόπιων συμπολεμιστών της Βέρμαχτ), ενώ ο Βούλτεψης, που πολέμησε αυτοπροσώπως εκεί ως ΕΛΑΣίτης, τον υπερασπίστηκε ρητά.
Η ενδονεοδημοκρατική εκείνη κόντρα έληξε, ως γνωστόν, με πανηγυρική νίκη της «εθνικής συμφιλίωσης» και πάνδημη αναγνώριση της πατριωτικής δράσης του ΕΑΜ.
Οπως έμελλε όμως τελικά ν’ αποδειχτεί, πίσω είχε η εθνική «αφύπνισις» την ουρά...

«Η εθνική διαφώτισις μέσω ιδιωτικού φορέως»

Αρχείο Τρ. Τριανταφυλλάκου (ΕΛΙΑ), φ. «Υπηρεσία Πληροφοριών» Νο.3

Από την «Αφύπνισιν» στον «Ορίζοντα»


Μια «φαρέτρα γνώσεων» για τη Ν.Δ.

Αρχείο Κ. Τσάτσου (Γεννάδειος), φ.75.2